Sanal Kumar Bağımlılığı Nedir? Belirtileri Nelerdir?
Sanal kumar bağımlılığı, bireyin çevrim içi ortamlarda kumar oynama davranışını kontrol edememesiyle ortaya çıkan bir davranışsal bağımlılık türüdür. Online bahis siteleri, sanal casinolar, poker uygulamaları ve oyun içi “şans kutuları” (loot box) gibi dijital platformlar, bu bağımlılığın en sık görüldüğü alanlardır. Kişi, zamanla bu davranışı durdurmakta güçlük çeker; maddi, duygusal veya sosyal zararlar yaşasa bile oynamaya devam eder.
Klasik madde bağımlılıklarından en önemli farkı, bağımlılığı oluşturan unsurun bir madde değil, davranışın kendisi olmasıdır. Kumar oynarken beyinde dopamin adı verilen kimyasal madde salınır. Bu madde kısa süreli haz verir, ancak zamanla kişi aynı hazzı elde etmek için daha uzun süre oynamaya, daha fazla risk almaya başlar. Özellikle internetin sunduğu kolay erişim, anonimlik ve 24 saat açık olma özelliği, sanal kumarı gizli ve hızlı ilerleyen bir bağımlılık haline getirir.
Türkiye’de Durum ve Risk Faktörleri
Türkiye’de sanal kumar bağımlılığı son yıllarda dikkat çekici biçimde artmıştır. Yeşilay verilerine göre, bağımlılık danışma hatlarına yapılan başvuruların yaklaşık üçte biri sanal kumar ile ilgilidir. İçişleri Bakanlığı verilerine göre 2023 yılı itibarıyla yasa dışı kumar sitelerine erişim engeli getirilen adres sayısı 180 bini aşmıştır. Ayrıca yapılan yerel araştırmalarda, lise çağındaki gençlerin yaklaşık %7’sinin sanal veya fiziksel kumar deneyimi yaşadığı bildirilmiştir.
Uzmanlara göre Türkiye’de bu artışın ardında birkaç önemli etken vardır:
Erişim kolaylığı: Akıllı telefonlar ve dijital ödeme sistemleriyle kumara başlamak artık saniyeler sürmektedir.
Ekonomik stres: İşsizlik, borçlanma ve finansal kaygılar, bireyleri “kayıpları telafi etme” umuduyla tekrar oynamaya iter.
Oyunlaştırma (gamification): Kumar siteleri, renkli tasarımlar, ödül sistemleri ve rastlantısal kazanç hissiyle beyni manipüle eder.
Pandemi etkisi: Uzun süre evde kalma ve internet kullanımının artması, bağımlılığın yaş ortalamasını düşürmüştür.
Belirtiler
Sanal kumar bağımlılığı zamanla kişinin düşünce, duygu ve davranış dünyasını etkiler.
Davranışsal belirtiler: Kumar sitelerine sık giriş, finansal kayıplara rağmen devam etme, borçlanma, gizli hesaplar açma ve aileden gizleme davranışları.
Duygusal belirtiler: Kaybettiğinde öfke, utanç veya umutsuzluk; kazandığında aşırı coşku ve yeniden oynama isteği.
Bilişsel belirtiler: “Şansım dönecek”, “sistemi çözdüm”, “bir kez daha oynarsam kazanırım” gibi gerçek dışı inançlar.
Bu belirtiler ilerledikçe kişi iş, okul ve aile ilişkilerinde belirgin bozulmalar yaşar. Uyku düzensizlikleri, dikkat dağınıklığı, depresif duygulanım ve dürtüsel davranışlar sık görülür.
Tedavi Yöntemleri: Güncel Yaklaşımlar
Sanal kumar bağımlılığında tedavi tek bir yöntemle sınırlı değildir. Klinik uygulamada çok bileşenli, kanıta dayalı yaklaşımlar tercih edilir. Aşağıda öne çıkan yöntemler ve güncel gelişmeler:
- Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT / CBT)
BDT, kumar bağımlılığı alanında en çok incelenen psikoterapi yöntemidir. Kumar davranışı, düşünce bozuklukları ve dürtü kontrolü üzerine çalışır. Araştırmalar, BDT’nin yaşam kalitesini artırabileceğini, kaygı ve depresyon gibi eşlik eden belirtileri azaltabileceğini göstermiştir.
İnternet üzerinden verilen BDT (internet-delivered CBT, iCBT) yöntemleri de yaygınlaşmakta. Terapist desteğiyle online BDT, yüz yüze müdahalelere benzer etki gösterebilir.
iCBT ile yapılan kontrollü bir çalışmada 8 haftalık tedavi sonrası kumar semptomlarında, kaygı ve depresyonda anlamlı düşüşler gözlenmiş; 6 aylık takipte kazanımlar korunmuştur.
- Metakognitif Müdahaleler
Metakognitif terapi (MKT), bireyin “düşünceler hakkında düşünceleri” üzerine odaklanır. Kumar davranışını besleyen metabilişsel inançları (örneğin “kontrol etmeliyim”, “düşüncelerim tehlikelidir”) hedef alır.
Kumar bozukluğu ve davranışsal bağımlılıklar bağlamında metakognisyon üzerine yapılan çalışmalar yükselmektedir.
Gehlenborg ve ark. (2020) çalışmasında, metakognitif müdahalelerin kumar bağımlılığında güvenli, kabul edilebilir ve pratik olabileceği önerilmiştir.
Kumar bağımlılığı olan bireylerde yüksek metakognitif inanç skorları ile dikkat kontrol bozuklukları arasında pozitif ilişki bulunmuştur.
- Çevrimiçi / Dijital Müdahaleler (Self-help, Hibrit, Terapist Destekli)
Alçak eşik (low-threshold) dijital müdahaleler, terapiye ulaşamayan bireyler için önemli bir boşluğu kapatabilir.
Hazırlanan internet tabanlı programlar, BDT, metakognitif teknikler, motivasyonel görüşme (MI) içerikleri barındırır. 6 haftalık self-guided (kendi kendine izleyen) program, kumar semptomlarında ve depresyon belirtilerinde anlamlı düşüş sağlamıştır.
Başka bir çalışmada Restart adlı program, 11 modül içeriğiyle BDT, farkındalık ve metakognitif bileşenler sunar. Ancak bu çalışma sonuçlarında müdahale grubu ile kontrol grubu arasında fark küçük kalmıştır; program katılımcılar tarafından olumlu değerlendirilmiştir.
Dijital müdahalelerde rehberli (therapist-guided) versiyonlar, tamamlanma oranlarını artırma potansiyeli taşır. Terapistle destekli iCBT çalışmaları, düşmeyen etkinlikler göstermiştir.
- Motivasyonel Görüşme / Motivasyonel Destek
Motivasyonel görüşme (Motivational Interviewing, MI) yaklaşımı, bireyin değişim isteğini artırmayı hedefler. Kumar bağımlılığı tedavisinde başlangıçta direnç olan kişilerde MI destekli yaklaşımlar etkinlik gösterebilir.
Dijital müdahalelerde başlangıç motivasyon modülleri eklenmesi tedaviye bağlılığı artırabilir. (örneğin bazı online programlar bunu içermektedir)
- İlaç Tedavisi
Kumar bağımlılığı tedavisinde kullanılan spesifik bir “bağımlılık ilacı” bulunmamaktadır. Ancak bazı durumlarda antidepresanlar, antipsikotikler ya da dürtü kontrolünü azaltan ilaçlar ek destek olabilir.
İlaçların etkisi genellikle psikoterapinin tamamlayıcısı olarak görülür.
- Psikososyal Destek ve Grup Terapileri
Destek grupları (örneğin Gamblers Anonymous) hastaların birbirleriyle deneyim paylaşmalarını sağlar. Tek başına yeterli olmasa da tedavi sürecine ek katkı sunar.
SMART Recovery yaklaşımı, bilişsel ve davranışçı tekniklerle desteklenmiş bağımsızlık ve iyileşme gruplarıdır. Kumar ve diğer davranışsal bağımlılıklarda kullanılır.
- Nüks Önleme Stratejileri
Terapide relaps (nüks) stratejileri önemli yer tutar. Duygusal tetikleyiciler, stres yönetimi, kaçış davranışlarını tanıma, alternatif etkinlik planlaması ele alınır.
Bilişsel yeniden yapılandırma, farkındalık teknikleri, stres yönetimi becerileri (örn. gevşeme, nefes çalışmaları) kullanılır.
Dijital uygulamaların izleme özellikleri ile kullanıcıya erken uyarılar verilip destek sağlanabilir.
Sağlıklı Günler Dilerim
Uzm. Dr. Burhan Burhanoğlu
Psikiyatrist & Psikoterapist
Fethiye / Muğla